Hoe het hoort

‘En wat wil je van mij?’ vraag ik aan Arissa, die me benaderd heeft voor de begeleiding van haar afstudeeronderzoek. Na wat omwegen heeft ze zichzelf toegestaan onderzoek te doen naar het begrip autonomie. Haar hele studie al past ze zich aan; aan wat ze denkt dat normaal is, aan wat anderen willen, aan hoe ze denkt dat het hoort. In haar afstudeertraject wil ze graag maken wat écht van haar is, hoe anders, gek óf normaal dan ook. En dat vergt werk: het is moeilijk, soms zelfs beangstigend om je niet aan te passen, als je dat al een leven lang doet. Daarin zoekt ze begeleiding.
 
‘En wat wil je dat ik níet doe?’ vraag ik haar. Ze denkt na. Ik zie van alles gebeuren in haar gezicht. Er komt een traan, die weer wegebt, een glimlach die weer gladtrekt, een frons die neutraliseert. Dan zegt ze: ‘Ik weet het eigenlijk niet.’

---

‘Wat gebeurt er?’ vraag ik. Ze kijkt me aan. Nu zet de traan door. Er volgt er nog één. Ze blijft me aankijken, alsof ze bevestiging zoekt. Ik kijk terug, zo open mogelijk.
‘Nou’, zegt ze. Ze haalt diep adem. ‘Ik denk dus allemaal dingen,’ de tranen biggelen nu letterlijk over haar wangen, ‘waarvan ik dan weer denk dat ik ze niet kan zeggen. Dat dat niet… kan.’ Ik glimlach.
‘Waarom zouden al die dingen die je denkt niet kunnen?’
‘Nou, omdat dat dan misschien… niet hoort. Of misschien vind je me wel heel stom als ik dat zeg.’
‘Hm’, zeg ik en mijmer even over welke ingang te nemen. ‘Is het misschien een idee om te proberen wat er gebeurt als je al die dingen wél zegt? Zodat je kunt zien of al jouw aannames over wat hoort en wat ik vind kloppen? En of die er überhaupt toe doen?’ Arissa lacht. ‘Ja, dat is wel een idee.’
 
Het valt niet mee. Ze moet over een aantal innerlijke drempels om te formuleren wat ze níet van me wil. Maar ze doet het. Ze zegt:
‘Ik wil dat je niet op afstand blijft.’ Ze kijkt me aan. Ik voel ergens kippenvel opkomen en weer wegtrekken. Ik haal adem en luister naar de toelichting: ‘Ik vind het gewoon heel moeilijk als ik hier in mijn eentje de hele tijd open en kwetsbaar zit te zijn. Ik zou zo graag willen dat we meer… gelijkwaardig zijn.’
 
Er welt een druppel zweet op in mijn oksel. Ik ben niet zomaar coach, docent, tutor, begeleider geworden. Ik ben er goed in, ik vind het leuk én het bied me op een bepaalde manier ook veiligheid: als het over de ander gaat, gaat het niet over mij. Ik ben in charge. Ik zit in mijn kracht. Gelukkig is dit in de loop der jaren veranderd, met dank aan goede opleiders en supervisoren en laat ik steeds vaker mijn eigen kwetsbaarheid toe in gesprekken en lessen. Maar nu het me zo direct wordt gevraagd schrik ik toch. Mijn eigen diep programmeerde wantrouwen speelt op en druppelt langs mijn rechterflank omlaag. Ik neem het waar, mijn angst niet goed genoeg te zijn. Altijd sluimerend aanwezig, nu actief, in de aanslag.
‘Hoe is het,’ vraag ik dan, ‘om het zo te zeggen?’
Arissa knikt. En glimlacht. Haar hele gezicht licht op. ‘Ja, goed’, zegt ze. Eigenlijk helemaal zo moeilijk niet.’
 
Durf ik het ook? Te zeggen wat ik spannend vind? Ik moet over een aantal innerlijke drempels heen. Maar ik doe het. Ik zeg: ‘Het is een spannende vraag, Arissa. Confronterend ook wel. Dank je wel voor het stellen. Ik snap hem.’ Ik vertel wat ik spannend vind, we tasten de grenzen van onze relatie af en lachen er om. We delen nu de onderzoeksvraag over autonomie: kun je professioneel je vak uitoefenen en jezelf zijn tegelijk?
 
We hebben nog niks gedaan aan het onderzoek. Toch kunnen we afronden. ‘Ik kan wel weer even verder’, zegt Arissa. ‘Ik bel je als het nodig is.’ Ik knik. Ik ook. Ik kan ook verder. Goed genoeg, óók met iets minder professionele distantie.

Disclaimer
De naam van de client in deze tekst is om privacy redenen gefingeerd. De tekst is gebaseerd op een daadwerkelijk gesprek, maar aangepast met het oog op de leesbaarheid.
 
Toelichting: parallelle processen
Op twee manieren is er in dit gesprek sprake van een parallel proces: tussen het onderwerp en het gesprek en tussen de student en mij. Arissa heeft het over autonomie en hoe moeilijk dat is. In haar betekenis van autonomie is aanpassing het tegenovergestelde. En jawel hoor: in het gesprek dat wij voeren past Arissa zich aan; aan wat ze denkt dat hoort, of aan wat ze verwacht dat ik zal vinden. Niet geheel autonoom dus. Door bewust te worden van haar aanpassing krijgt ze de mogelijkheid een nieuwe keuze te maken: in ons gesprek staat ze zichzelf toe te ervaren wat er gebeurt als ze dat doet: zich minder aanpast en dus haar behoefte tot meer nabijheid tussen ons uitspreekt – een prachtige behoefte overigens. Die nieuwe keuze biedt niet alleen allerlei nieuwe perspectieven, ook heeft het een helende werking: de ervaring dat je nog altijd welkom bent – ook al pas je je niet aan, ook al gedraag je je los van de sterk ingeprente overlevingsmechanismen die je in de loop van je leven hebt opgedaan - is een krachtige, die haar zal helpen dat vaker te doen – ook in haar schrijven.
 
De andere parallel loopt tussen Arissa en mij. Arissa heeft de neiging zich aan te passen. Ik heb de neiging op een veilige afstand te blijven. Mijn hele leven heeft zich daar naar gevormd, het heeft mede - en voornamelijk onbewust - bepaald welk werk ik ben gaan doen, welke mensen ik om mij heen verzameld heb, met welk type man ik ben getrouwd. Het is vaak een kwaliteit: ik kan goed naar anderen luisteren, heb een groot inlevingsvermogen, neem snel een neutrale positie in in conflicten. Maar er is een schaduwzijde aan het mijn kwaliteit. Arissa spreekt mij daar op aan – zich niet bewust van mijn thema’s - in haar autonoom geuite behoefte naar meer nabijheid: stel je kwetsbaarder op, dichter bij mij. Meteen voel ik mijn overlevingsmechanismen aan mij trekken, precies zoals Arissa dat vlak daarvoor voelde gebeuren. En precies zoals zij deed maak ik de keuze richting autonomie: ik deel mijn basale angst met haar en kom nabij – tegen de wens van mijn autonome zenuwstelsel in. De keuzes voor meer autonomie geeft ons gesprek vleugels.